Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

DEHB, heterojen bir bozukluktur.Nedeni ile ilgili kesin sonuçlar henüz elde edilememiştir ancak genetik ve çevresel faktörlerin bozukluğun meydana gelmesinde ortak etkisi olduğu düşünülmektedir.

Farklı üç tipi vardır: Dikkat eksikliği önde olan tip, hiperaktivite ve dürtüselliğin önde olduğu tip ve bileşik tip (Hiperaktivite ve dikkat eksikliği bir arada yer alır).

Kız çocuklarda yıkıcı belirtiler ve davranış sorunları daha az gözlenirken dikkat sorunları, depresyon ve kaygı gibi içsel sorunlar daha sık saptanmakta, erkek çocuklarda ise yıkıcı davranışlar, karşı gelme bozukluğu gibi dışsal sorunlar ön planda bulunmaktadır.

DEHB tanısı için karar vermeyi mümkün kılan laboratuvar teknikleri yoktur ve hiçbir psikometrik ya da organik değerlendirme bulgusu tanı koydurucu olarak kabul edilmemektedir.

DEHB klinik bir tanıdır; aile ve çocuk ile yapılan görüşmeler, klinik gözlem, fizik ve nörolojik muayene, davranış değerlendirme ölçekleri ve bilişsel testler tanı koymak amacıyla bir arada kullanılmaktadır; DEHB’nin klinik belirtileri dikkat, konsantrasyon, hareketlilik ve dürtü kontrolü alanlarındaki sorunlardır.

Dikkat eksikliğinin temel belirtileri

• Yönergeleri takip edememe, 
• Dikkatini yaptığı işe ya da oyuna vermekte zorlanma, 
• Yapacağı işler veya aktiviteler için gerekli araç gereçlerini kaybetme, 
• Karşısındakini dinlememe, 
• Detayları gözden kaçırma, 
• Düzensizlik, ve unutkanlık, 
• İlginin kolayca başka yönlere kayması, 
• Uzun süreli zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınma

Hiperaktivite/dürtüselliğin temel belirtileri

• Yerinde duramama, 
• Sürekli hareket halinde olma, 
• Oturması gerektiği halde oturamama, 
• Çok konuşma, 
• Sakince oyun oynamakta zorlanma, 
• Sırasını beklemekte zorlanma

DEHB Tedavisi

• Okuldaki öğrenme ortamının çocuğun ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesi, 
• Çocuğun varsa öğrenmeyle ilgili özel güçlüklerine yönelik programlar düzenlenmesi, 
• Ev içinde olumlu disiplin yöntemlerinin uygulanması amacıyla ailenin yönlendirilmesi, 
• Ev kurallarının oluşturulması, 
• Çocuğun öğrenme, planlama, organizasyon, dikkat becerilerinin arttırılmasına yönelik pedagojik terapi, 
• Özgüveninin arttırılması, davranış problemlerinin azaltılmasına yönelik psikoterapi, 
• Sosyal, fiziksel becerilerini geliştirecek spor, sanat etkinlikleri

Tüm bu sayılanlar bir arada kullanıldığında olumlu sonuçlar elde edilmektedir. İlaç tedavisi de uzman psikiyatrist tarafından gerekli görülürse önerilmektedir.

Anne-Babalara Öneriler

DEHB tedavi edilebilir bir bozukluktur. Bundan dolayı erken teşhis ve tedavi çok önemlidir. Ancak tanı koyma yetkisi sadece uzman psikiyatristlerdedir.

DEHB’li çocuk için düzen önemli ve gereklidir. Düzensizlik, belirsizlik çocuğu huzursuz eder. Bu nedenle gün içinde yapılması gereken işlerle ilgili olarak bir planlama yapın, zamanlamalar kesin olsun, çocuğunuzu bu konuda haberdar edin ve planı görebileceği bir panoya asın. Çocuğa mutlaka istediği etkinlikleri yapabileceği boş zaman bırakın.

Çocuğunuzun sorunu var. Fakat bu yalnızca bir güçlüktür, bir felaket değildir. Çocuğunuzun, sizlerin yardımı ile sorunların üstesinden gelme ve başarma şansı vardır.

Herkesin ev içinde uyması gereken kuralları belirleyin, uyulmadığında uygulanacak yaptırımların neler olacağını çocuğunuzla paylaşın. Çocuğun kendini güvende hissederek çevresini keşfetmesi ve gelişmesi için kuralların gerekli olduğunu unutmayın.

Çocuğunuza davranışlarınızla örnek olun, çocuğunuzun neyi yapmaması gerektiğinden çok neyi yapması gerektiğini vurgulayın.

Çocuğunuzun olumlu benlik algısını geliştirmek için güzel davranışlarına, başarılı olduğu alanlara odaklanın.

Karmaşık talimatları anlamakta güçlük çektikleri için önce çocuğun dikkatini çekin, talimatları açık, net ve kısa cümlelerle ifade edin. Talimatlarınızı anladığından emin olun.

Tutarlı ve kararlı davranışlar sergileyin, verdiğiniz sözleri tutun.

Fiziksel cezalardan kaçının.

Çocuğunuzu denetim altında tutun.

Evde kriz yaşandığında çocuğunuza sakinleşmesi için zaman tanıyın, gerekirse bir süre ayrı odalarda durun, daha sonra yaşanan olayı sakince konuşun, olayı, olayın sizin üzerinizdeki etkisini ve duygunuzu paylaşın. (Örn; Kardeşine oyun oynarken sürekli vurduğunda kardeşine bir şey olacağını düşünerek çok korkuyorum ve sana kızıyorum; koltuğun üstünde zıplayıp bağırdığında başım çok ağrıyor, yoruluyorum ve düşmenden korkuyorum, gel istersen biraz dışarı çıkıp yürüyüş yapalım).

Çocuğunuzu akranlarıyla kıyaslamayın.

Çocuğunuzu arkadaş çevresi içinde gözleyin, ilişki kurmasına yardımcı ve destek olun.

İlgi ve yeteneklerini belirleyin ve bu alanlara yönlendirin.

Çocuğunuza ev içinde yaş ve seviyesine uygun sorumluluklar verin.

Akademik sorunlar yaşayabileceğini kabul ederek, beklentilerinizi buna göre belirleyin.

Okul idaresi ve öğretmenleri mutlaka bilgilendirin.

Stresli durumlarda uygulayabileceği gevşeme teknikleri öğretin. (Derin nefes alma, olumlu cümleler tekrar etme, hayal kurma çalışması vb.)

Çantasını hazırlaması, giyinmesi, kahvaltı etmesi için yeterli zaman verin.

Sade bir şekilde düzenlenmiş, içinde çok fazla uyarıcı olmayan, gürültüsüz bir çalışma odası belirleyin.

Çalışma süresince gerekli olan materyalleri masada hazır bulundurun.

Çalışma süresini belirlemesine ve çalışılan konuyu bölümlere ayırmasına yardım edin.

Çocuğunuzun mutlaka en az bir tane okul dışı etkinliği olmasını sağlayın (Spor, sanat etkinlikleri, tiyatro vb.)

Yapılan son araştırmalar açık havada, doğada geçirilen zamanın DEHB belirtilerini azalttığını ortaya koymuştur. Çocuğunuzla düzenli olarak ormanlık alanlarda, parklarda yürüyüşler yapın. Bu yürüyüşler çocuğunuzu sakinleştirir, aynı zamanda sohbet etmenizi ve yakınlaşmanızı sağlar.

Çocuğunuza, onu koşulsuz sevdiğinizi her zaman hissettirin.

Mine Kilitci, 2016.

Kaynaklar: 

1- Mine Kilitci - DEHB olan çocukların açık ve örtük bellek performanslarının değerlendirilmesi- Yüksek Lisans Tezi

2- MEB- DEHB Öğretmen El Kitabı